چای یا قهوه؟

وب نوشته‏های بهرام جلالی‏پور

Sunday, May 28, 2006

یادداشتی بر کتاب تحلیل انواع داستان

کتاب «تحلیل انواع داستان (رمان، درام، فیلم نامه)» نوشته «ژان میشل آرام» و «فرانسواز رواز» هفدهمین کتاب از مجموعه «تئاتر امروز جهان» است که «آذین حسین زاده» و «کتایون شهپرراد» ترجمه کرده اند و سال 1383 توسط نشر قطره راهی بازار کتاب شده است. بهار گذشته در سفر به ایران این کتاب را به همراه نزدیک بیست عنوان دیگر از عناوین تازه چاپ شده این مجموعه از دوست بسیار عزیزم «دکتر قطب الدین صادقی»، که سرپرستی مجموعه را عهده دار بود، هدیه گرفتم اما تا همین پریروز غیر از کتاب «تئاتر و همزادش» به ترجمه «دکتر نسرین خطاط» که ترجمه خوبی بود و کتاب «تئاتر پست دراماتیک» به ترجمه بسیار ضعیف «نادعلی همدانی» (فکر نمی کنم غیر از من کسی موفق شده باشد خواندن این کتاب را آن هم به مدد مراجعه مکرر به اصل کتاب تمام کند) فرصت نکرده بودم کتاب دیگری از این مجموعه را بخوانم. به هر حال، چند روز پیش بر حسب ضرورت کتاب «L'analyse des récits» را از کتابخانه دانشگاه گرفتم و دفعتا یادم افتاد که ترجمه فارسی آن را هم دارم و تصمیم گرفتم برای صرفه جویی در وقت به آن مراجعه کنم. اما در روند خواندن کتاب ترجمه شده متوجه شدم که مراجعه به کتاب اصلی (هرچند نه به اندازه کتاب نادعلی همدانی) ضروری است. از آنجا که کتاب ترجمه نسبتا روانی دارد حیفم آمد به نارسایی های آن اشاره نکنم. نارسایی هایی که می تواند در چاپ جدید کتاب برطرف شود:

ساختار و محتوای کتاب L'analyse des récits به گونه ای طراحی شده است که به عنوان ابزاری عملی مورد استفاده سردستی و مدام خواننده قرار گیرد. درست عین جزوات چکیده و خلاصه ای که دانش آموزان و دانش جویان در طول سال تحصیلی و برای استفاده «شب امتحان» خود تهیه می کنند. لذا کتاب در اغلب اوقات فاقد شرح و بسط و توضیح مباحث است و به گونه ای موجز به طرح نظریات تجزیه و تحلیل صوری متن داستانی (اختصاصا روایت) و عناصر آن می پردازد و این مسئله به تنهایی برای سردرگم کردن خواننده ناآشنا به مفاهیم و مبانی نقد صوری متن داستانی کفایت می کند چه برسد به آنکه در برگردان واژگان و اصطلاحات تخصصی نیز دقت لازم صورت نگرفته باشد. متاسفانه از این نظر در کتاب ترجمه شده اشکالات متعددی به چشم می خورد که می توان آنها را به اختصار به چند دسته اشکال تقسیم کرد:

1- بی توجهی به ترجمه رایج و مصطلح یک واژه تخصصی: مثلا در ترجمه واژه vraisemblance به جای واژه آشنای «حقیقت مانندی» ازعبارت «تطابق با واقعیت» (در صفحه 14) استفاده شده یا کلمه تابلو (Tableau) در صفحه 74 به صورت «نما» ترجمه شده است. در این موارد، با توجه به اینکه اصل واژه نیز معمولا در زیرنویس ذکر نشده است اغلب اوقات خواننده گمراه می شود.

2- استفاده از معادلی واحد برای ترجمه چند واژه: مثلا در صفحه 77 کلمه ریتم (Rythme) به «ضرب آهنگ» ترجمه شده است اما درست یک صفحه بعد همین واژه در برابر واژه تمپو (Tempo) به کار رفته است. در حالی که تمپو و ریتم اگرچه ارتباط مستقیمی با هم دارند، اما اساسا دو مفهوم متفاوت هستند.

3- ترجمه واژه ای واحد به چند صورت مختلف: مثلا کلمه بسیار مهم و بنیانی این حوزه یعنی کنش (Action) یک جا به صورت «حرکت» (ص 61) یا جای دیگر به صورت «حادثه» (ص 10) ترجمه شده و جای دیگر با «رخداد» یکی انگاشته شده است (ص 68)؛ در حالی که نویسندگان کتاب بارها تاکید می کنند که کنش با رویداد یا واقعه صرف فرق دارد.

همین مشکل در مورد کلمه Récite که به نوعی موضوع کل اثر محسوب می شود نیز دیده می شود. این واژه در سرتاسر کتاب به دفعات به صورت «قصه»، «روایت»، «داستان» و... ترجمه شده است. در عنوان بندی ابتدای کتاب، مترجم از واژه «داستان» استفاده و کتاب را به عنوان «تحلیل انواع داستان» نام گذاری کرده است و ذیل آن با قرار دادن سه واژه رمان، درام و فیلم نامه در پرانتز به بسط منظور خود از داستان پرداخته است. چیزی که در اصل کتاب وجود نداشته و نگاهی به نمونه متن های مندرج در کتاب نیز گواه آن است که نویسندگان داعیه ای بر شمول مباحث کتاب بر انواع ادبی نداشته اند.

4- ترجمه اشتباه یک واژه یا عبارت. مثلا در زبان فرانسه عبارت des faits divers به اخبار ستون «حوادث» جراید اطلاق می شود. در حالی که در کتاب به طور تحت اللفظی به صورت «رویدادهای گوناگون» (ص 81) ترجمه شده است. چیزی کل عبارت را بی معنی کرده است.

سردرگمی در مورد ترجمه صحیح و گویای کلمات در ترجمه تیترها مشکل آفرین تر می شود. چرا که معمولا در متن خواننده می تواند کم و بیش با صرف تلاشی بیشتر معنای واقعی واژه را دریابد. در حالی که در مورد عناوین بخش ها که معمولا به صورت عبارتی وصفی و فاقد فعل هستند، این کار با دشواری همراه و سوء تفاهم برانگیز است. به عنوان یک نمونه کافیست به عنوان بخش هشت کتاب توجه کنید که «توصیف از طریق حرکت» ترجمه شده است در حالی که منظور توصیف پرسوناژ روایت به کمک کنش بوده است (در مقابل بخش نه که توصیف خود کنش است).

نکته دیگر در مورد بی نظمی های موجود در ارائه ارجاعات کتاب است. طبعا در هر کتاب ترجمه شده دو دسته از ارجاعات وجود دارد: دسته اول همان ارجاعات نویسنده کتاب است و دسته دوم ارجاعاتی است که مترجم برای مثلا ذکر صورت لاتین یک نام یا ارائه توضیحی ضروری به متن می افزاید. در کتاب تحلیل انواع داستان متاسفانه به پالودگی این دو دسته ارجاع توجه چندانی نشده است. مثلا در صفحه 15 نام کلود برموند ذکر شده اما فقط وقتی که این نام برای بار دوم در صفحه بعد تکرار می شود تازه مترجم به صرافت ذکر املاء لاتین آن در زیر نویس می افتد.

همچنین، از ارائه توضیحات تکمیلی در مورد محتوای مباحث نیز دریغ شده است. مثلا مترجم می توانست ذیل فهرست کتاب های مندرج در صفحه 16 به مشخصات نسخه های ترجمه شده این کتاب ها در زبان فارسی اشاره کند که مسلما برای خواننده علاقه مند راه گشا می بود.

نکته فرعی تر استفاده از کلمات لاتین در بین کلمات فارسی در متن کتاب است که عموما در موقع ارجاع به اسامی کتاب ها و ناشران اتفاق می افتد که از نظر سلیقه ای چندان دلچسب نیست . (مثل سیاهه آثار مندرج در ص 16).

برخی از قلم افتادگی ها نیز در کتاب مشاهده می شود که شاید ناشی از بی توجهی در زمان حروفچینی و نمونه خوانی بوده باشد. مثلا در بخش ده کتاب جدول شماره چهار از قلم افتاده است (بی آنکه حداقل شماره جداول بعدی اصلاح شده باشد) و این مسئله تمام توضیحات ارجاعی به این جدول را بی معنی کرده است.

صرف نظر از تمام آنچه ذکر شد، کتاب در مجموع ترجمه ای روان و ساده دارد و می توان گفت برای دانشجویان یا سایر علاقه مندان مطالعه صوری روایت خلاصه و چکیده ای قابل ارجاع و مفید است.

.

نسخه پی دی اف این مطلب در روزنامه آینده نو قابل مطالعه است

Labels: